W dzisiejszym świecie depresja jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób. Pandemia i powszechna izolacja jeszcze ten stan pogłębiły; tym sam odnotowuje się nieustanny wzrost zachorowań dzieci i młodzieży na depresję. Wedle aktualnych danych szacuje się, że obecnie depresja u nastolatków jest diagnozowana około sześć razy częściej w stosunku do czasu sprzed pandemii.
Depresja nastolatków
W ostatnim roku znacząca większość młodzieży musiała się zmierzyć nie tylko z wymaganiami długotrwałej nauki zdalnej, ale i z obawą przed zachorowaniem własnym lub kogoś bliskiego, przedwczesną śmiercią członków rodziny, izolacją od rówieśników, utrudnionymi lub wręcz gasnącymi relacjami z nimi, a obecnie również z nadrabianiem nieopanowanego wcześniej materiału. Ten czas nie był i z pewnością dalej nie jest łatwy dla znacznej części dorosłych, którzy z wysiłkiem próbują odnaleźć się w nowej rzeczywistości, a więc jeszcze trudniejszy dla osób młodych, których mechanizmy radzenia sobie z tak dużymi i długotrwałymi obciążeniami dopiero się kształtują. To wszystko dostarcza nam odpowiedzi na pytanie skąd się bierze depresja wśród nastolatków. Bez wątpienia znajdą się nastolatkowie, którzy przeszli przez ten czas tak zwaną „suchą stopą”, jednak część z nich będzie potrzebowała pomocy psychologicznej.
Depresja u nastolatków – objawy
Oznaki depresji u nastolatków i ich prawidłowa interpretacja wymagają od specjalisty dużej uważności i wrażliwości na problemy wieku nastoletniego, jednak pierwsze niepokojące objawy są zwykle zauważane i zgłaszane przez rodziców. Zatem jak objawia się depresja u nastolatków?
Depresji towarzyszy nieprzemijający smutek. Smutek jako taki jest emocją naturalnie występującą u każdego człowieka, szczególnie w reakcji na stratę, lecz kiedy obniżony nastrój utrzymuje się długo i nie mija, może być jednym z symptomów depresji. Chorobie towarzyszy również spadek energii i brak motywacji. Pojawia się niechęć do podejmowania najprostszych codziennych czynności, trudności w nauce, poczucie znużenia, zniechęcenie lub apatia. Kiedy rodzic zauważy wyraźną zmianę w zachowaniu dziecka i ma poczucie, że taki stan rzeczy pojawił się stosunkowo niedawno, warto skonsultować się ze specjalistą.
Ważnym i bardzo charakterystycznym objawem depresji jest utrata radości i odczuwania przyjemności, szczególnie z aktywności, które do tej pory ją przynosiły. Jest to nie tyle nasilenie smutku, co obniżenie nastroju pozytywnego. Osoba, której nic nie cieszy, niechętnie podejmuje nawet te działania, które młodzi ludzie zwykle wykonują z przyjemnością i entuzjazmem. Dziecko przejawia niską samoocenę, ma często zupełnie nieadekwatne do sytuacji poczucie braku osiągnięć, krytycznie odnosi się do siebie i innych. Pojawia się łatwe do wzbudzenia poczucie winy – z powodu złej oceny, kłótni rodziców, nawet z powodu własnego fatalnego samopoczucia i braku siły.
Depresja u nastolatków łączy się również z lękiem. Może to być lęk uogólniony – odczuwany przewlekle bez wyraźniej przyczyny – lub przed niekorzystną oceną w oczach innych, przed tym, co rówieśnicy mówią lub myślą na mój temat, lęk przed odrzuceniem, brakiem akceptacji ze strony bliskich, o przyszłość czy o życie swoje lub najbliższych.
Depresja u młodzieży cechuje się także rozdrażnieniem, łatwością do wpadania w złość, skłonnościami do zachowań agresywnych. Pojawiają się one w wyniku poczucia bycia skrzywdzonym przez innych, ale i niezadowolenia z siebie czy trudności w akceptacji swoich niedoskonałości. Mogą występować również zachowania autoagresywne (samookaleczenia) lub myśli samobójcze.
Dla rozpoznania pierwszych oznak depresji kluczowe są relacje nastolatków z rodzicami. Jeśli rodzić jest żywo zainteresowany życiem dziecka, a w relacji stwarza przestrzeń, w której nastolatek czuje się bezpiecznie, znacznie łatwiej będzie mu wychwycić niepokojące zmiany w zachowaniu dziecka. Najbardziej sprzyjająca atmosfera to taka, w której nastolatek czuje, że może dzielić się swoimi spostrzeżeniami i przeżyciami z rodzicem. Wówczas chętniej odsłoni przed nim trudności z którymi się zmaga i z zaufaniem zwróci się do niego po pomoc.
Na co dzień stykamy się z wieloma uogólnieniami dotyczącymi obrazu osoby cierpiącej na depresję. Każde z wymienionych zachowań może w depresji występować, jednak żadne z nich pojedynczo nie musi świadczyć o procesie chorobowym. I odwrotnie – nawet jeśli w codziennym funkcjonowaniu domowym i szkolnym rodzic nie zaobserwował u dziecka żadnego z powyższych zachowań, nie znaczy to, że z całą pewnością nic złego się nie dzieje. Objawy depresji u nastolatków z różnych powodów mogą długo pozostawać niezauważone. Zachowania nastolatka nie zawsze łatwo jest zinterpretować, gdyż mimo że są trudne do zaakceptowania przez rodzica, są one powszechne dla większości dzieci w tym wieku. Objawy depresji nastolatków często bywają mylone z „buntem młodzieńczym”: zwiększona drażliwość, nadmierna skłonność do wpadania w złość, napady agresji, „niechcemisizm” przez dorosłych traktowany niekiedy jak zwykłe lenistwo, tendencja do izolacji (np. zamykanie się w pokoju) i niechęć do kontaktu z rodzicami to niektóre z nich. Nastolatek, który w relacji z rodzicem ma opory by rozmawiać o swoich odczuciach i zmartwieniach, może ukrywać swój obniżony nastrój. Niekiedy dzieci będące świadkami trudnych przeżyć rodziców próbują oszczędzić im problemów i nie chcąc ich martwić udają, że wszystko jest w najlepszym porządku. Nam, dorosłym, łatwo jest założyć, że w tak młodym wieku wręcz niemożliwe jest występowanie trudności, które mogłyby zasługiwać na miano realnych problemów, a co dopiero wywoływać stany depresyjne u młodzieży. Upływający czas zaciera w naszej pamięci trudy dorastania, jednak każdy z nas doświadczył ich w mniejszym lub większym stopniu. Burzliwy czas adolescencji to jeden z najtrudniejszych etapów rozwoju człowieka.
Przyczyny depresji u nastolatków
Choć zwykle nie da się jednoznacznie wskazać przyczyny, z jakiej pojawia się depresja u młodzieży, niepodważalny jest fakt, że prawdopodobieństwo zachorowania jest wypadkową występowania czynników biologicznych (genów i związanej z nimi podatności), społecznych (takich jak relacja nastolatków z rodzicami, rodziną i rówieśnikami, funkcjonowanie w szkole, wydarzenia życiowe) i psychologicznych (radzenie sobie z trudnymi emocjami i stresem czy umiejętności interpersonalne). Depresja nastolatków jest często wynikiem poniesionej straty. Może być ona bardzo realna (śmierć kogoś bliskiego, choroba) lub symboliczna (jak na przykład utrata pozycji, prestiżu w środowisku rówieśniczym czy szkolnym).
Jak pomóc nastolatkowi z depresją?
Depresja u nastolatków jest chorobą, której nie powinno się bagatelizować, a jej podejrzenie wymaga konsultacji psychologicznej. Niekiedy niezbędna jest również wizyta u lekarza psychiatry i zastosowanie odpowiedniego leczenia farmakologicznego.
Poza pomocą psychologiczną oraz leczeniem farmakologicznym najważniejszą formą wsparcia, którego potrzebuje młody człowiek chorujący na depresję, jest dobra relacja z ważnymi dla niego osobami dorosłymi. Zaangażowanie rodzica w proces leczenia i jego gotowość do wprowadzenia zmian w relacji z nastolatkiem są czynnikami znacznie przyspieszającymi wyzdrowienie dziecka.