Czym jest zaburzenie osobowości?

Nasza osobowość jest to coś, co odróżnia nas od innych. Jest zespołem względnie trwałych cech, skomplikowanym systemem regulującym nasze zachowanie. Jakie czynniki mają wpływ na kształtowanie się osobowości? Do najważniejszych źródeł rozwoju osobowości zalicza się m.in.:

wczesnodziecięce doświadczenia,
czynniki biologiczne, genetykę,
modelujące zachowania osób dorosłych,
styl wychowawczy rodziny,
inne środowiska wychowawcze np. szkoła,
decyzje okresu dojrzewania,
czynniki kulturowe.

Tak samo, jak istnieją różne typy osobowości, mamy również różne typy zaburzeń osobowości. Czym jest zaburzenie osobowości? Zaburzenia osobowości, według definicji psychiatrycznej to:

(…) głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne. Reprezentują one albo skrajne, albo znaczące odmienności w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia i odczuwania, a w szczególności – odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencje do trwałości i do obejmowania wielu zakresów funkcjonowania psychologicznego.

Objawy zaburzeń osobowości

Każde zaburzenie osobowości rozpoznawane jest indywidualnie, na podstawie charakterystycznych objawów i opisów zawartych w międzynarodowych klasyfikacjach. Jeśli jednak przyjrzymy się powyższej definicji, możemy zauważyć pewne typowe cechy ogólne dla wszystkich zaburzeń osobowości Są to:

trwałość i głębokie zakorzenienie danych cech osoby, co oznacza, że nie pojawiają się one i nie znikają, jak np. objawy chorobowe,
cechy te są mało elastyczne, osoba w wielu okolicznościach zachowuje się w taki sam (lub przynajmniej podobny), dezedaptacyjny sposób i co więcej, powtarza ten wzorzec pomimo cierpienia, jakie jej przysparza,
cechy te są skrajnym przerysowaniem zespołu cech obecnych u innych ludzi,
cechy te przejawiają się zarówno w sposobie, w jaki dana osoba postrzega rzeczywistość, jak i w myśleniu i emocjach w stosunku do siebie i innych ludzi,
cechy te mają szczególne znaczenie w kontaktach z innymi ludźmi – raczej nie ułatwiają lecz ograniczają, utrudniają, a niejednokrotnie odpowiadają ze niszczenie tych relacji, co staje się widoczne w toku psychoterapii,
cechy te tworzą całościowy wzorzec, nie są pojedynczymi zachowaniami lub tylko przerysowaniem jakiegoś jednego aspektu charakteru.

Zaburzenia osobowości u dzieci- objawy

Zaburzenia osobowości pojawiają się w okresie dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym i trwają w wieku dojrzałym. Chociaż zaburzenia osobowości tradycyjnie diagnozuje się u osób pełnoletnich, symptomy ich wystąpienia obserwuje się już u młodzieży. Często specjaliści mówią wówczas o “osobowości nieprawidłowo kształtującej się”.

Przeprowadzając wywiad kliniczny z osobą dorosłą, można zauważyć charakterystyczne zachowania, które w przeszłości wzbudzały niepokój rodziców i otoczenia. Jeśli masz małe dziecko lub nastolatka, są pewne symptomy, które powinny wzbudzić twój niepokój i pomyśleć o umówieniu wizyty u psychologa. Do takich symptomów należą:

nadmierne przejmowanie się krytyką innych ludzi,
branie wszystkiego za bardzo do siebie,
stałe poczucie, że wszyscy wyrządzają nastolatkowi krzywdę,
zrzucanie winy za wszelkie swoje niepowodzenia na innych ludzi,
nadmierna wrażliwość na odrzucenie,
tendencja do buntu i konfliktów z osobami reprezentującymi autorytet oraz częste wpadanie w złość,
zachowania dziecka znacznie przekraczają normy społeczne i pojawiają się działania niezgodne z prawem (kradzieże, włamania, ucieczki z domu, używanie alkoholu),
ciągłe uczucie pustki,
samookaleczanie.

Są to symptomy, które występujące sporadycznie nie muszą oznaczać rozwijających się zaburzeń osobowości, ale jeśli zauważasz w nich trwale powtarzający się wzorzec, lepiej udać się na konsultację i rozpocząć terapię. Najczęściej zostanie wam zaproponowana terapia rodziny lub terapia indywidualna dziecka przy udziale rodziny.

Czy zaburzenia osobowości są chorobą psychiczną?

Zaburzenia osobowości mogą poprzedzać inne zaburzenia psychiczne lub z nimi współwystępować. Dla przykładu, zaburzenie osobowości typu borderline może współwystępować z zaburzeniami nastroju, takimi jak depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa.

Zaburzenia osobowości nie są tożsame z kryzysami psychicznymi, które pojawiają się i przemijają. Nie są też chorobą taką, jak depresja, która ma swój początek i (zazwyczaj) koniec. Przez zaburzenia osobowości rozumiemy obecność trwałych cech charakterologicznych i utrwalonych wzorców postępowania, zachowania, relacji z innymi ludźmi i funkcjonowania w społeczności. Cechy te, ze względu na swoją jakość i ilość, utrudniają danej osobie prawidłowe funkcjonowanie społeczne, rodzinne i zawodowe (lub w zakresie edukacji) oraz uniemożliwiają lub hamują rozwój w tych obszarach. Są też często związane z subiektywnie przeżywanym cierpieniem.
Zatem zaburzenie osobowości nie jest ograniczonym w czasie epizodem czy pojedynczym zachowaniem. Mówiąc o tym, czym jest zaburzenie osobowości, można powiedzieć, że ktoś „taki był i taki jest”, że taka jest jego „natura”.

Czy zaburzenia osobowości można wyleczyć

Warto w tym miejscu podkreślić, że te utrwalone cechy osobowościowe mogą ulegać i ulegają wraz z upływem czasu modyfikacjom. Jednym z czynników mających wpływ na rozwój w tym zakresie może być odpowiednia i fachowa psychoterapia.

Głównym sposobem leczenia osób z zaburzeniami osobowości jest długoterminowa psychoterapia poznawczo-behawioralna (psychoterapia schematu, dialektyczno-behawioralna) lub psychoterapia psychodynamiczna, a także psychoterapia w innych nurtach. Podstawowym leczącym czynnikiem terapeutycznym, niezależnym od stosowanego podejścia, jest nawiązanie relacji terapeutycznej opartej na wzajemnym zaufaniu, bezpieczeństwie i zaangażowaniu.

W toku psychoterapii możliwe jest uzyskanie realnych i trwałych zmian w funkcjonowaniu pacjenta. Terapia nie zmieni zasadniczego typu osobowości, ale pomoże złagodzić te cechy, które przysparzają cierpienia, wpływają niekorzystnie na daną osobę i jej funkcjonowanie wśród innych ludzi.

Farmakoterapia ma znaczenie uzupełniające i leki zaleca się głównie ze wskazań objawowych, np. w celu opanowania nasilonej depresji, lęku czy krótkotrwałych objawów psychotycznych.

Jak pomóc osobie z zaburzeniami osobowości

Towarzyszenie osobie, która zmaga się z zaburzeniami osobowości to ogromne wyzwanie dla bliskich. Możesz, jako bliska osoba, doświadczać silnych i skrajnych emocji. Kilka wskazówek, co może być pomocne w towarzyszeniu osobie z zaburzeniami osobowości:

pamiętaj, że jako bliska osoba, jesteś częścią środowiska pacjenta, które również na niego oddziałuje i możesz mieć realny wpływ na jego samopoczucie i leczenie;
pomoże ci zdobywanie wiarygodnych informacji na temat konkretnego typu zaburzenia, żeby dowiedzieć się więcej o objawach i przeżywaniu zaburzenia przez pacjenta;
możesz zachęcać pacjenta do podjęcia regularnej psychoterapii lub leczenia psychiatrycznego, ale nie masz mocy kontrolowania go w każdej sytuacji, nie odpowiadasz za jego zachowanie;
twoja pomoc osobie z zaburzeniami osobowości jest inna, niż pomoc terapeutyczna;
twoje słowa mają moc, okazując cierpliwość i empatię możesz znacząco pomóc swojemu bliskiemu;
bądź życzliwy;
nigdy nie używaj diagnozy jako zarzutu czy próby obrażenia pacjenta;
wszystkie informacje na temat twojego bliskiego zachowaj dla siebie, nie ma potrzeby żeby osoby postronne były informowane o jego diagnozie, chyba że on zadecyduje inaczej;
poszukaj grupy wsparcia dla siebie, dbaj o swój dobrostan psychiczny;
jeśli jest ci szczególnie ciężko, zawsze możesz skonsultować się z psychologiem.

Typy zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości są sklasyfikowane w dwóch ważnych, wciąż zmienianych i udoskonalanych publikacjach: ICD- 10 oraz DSM-V.

Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10), wydawaną przez WHO wyróżnia się są następujące odmiany specyficznych zaburzeń osobowości:

osobowość paranoiczna,
osobowość schizoidalna,
osobowość dyssocjalna,
osobowość chwiejna emocjonalnie
osobowość histrioniczna,
osobowość anankastyczna,
osobowość lękliwa (unikająca),
osobowość zależna.

Z kolei w klasyfikacji DSM- V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) – klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. wyróżnia się:

zaburzenia osobowości typu A: paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe,
zaburzenia osobowości typu B: antyspołeczne, z pogranicza (borderline), histrioniczne, narcystyczne,
zaburzenia osobowości typu C: unikowe, zależne, obsesyjno-kompulsyjne.

Jak leczyć borderline?

Zaburzenie osobowości z pogranicza, inaczej borderline, BPD, Borderline Personality Disorder. Osoby cierpiące na to zaburzenie zmagają się z trudnościami w każdym z obszarów codziennego funkcjonowania. Obecność i nasilenie poszczególnych cech będzie się różnić u różnych osób, obraz i przebieg zaburzenia osobowości z pogranicza (BPD) może być różny, powyżej opisane objawy są pewnymi wskazówkami, natomiast żeby mieć pewność co do diagnozy warto się zwrócić do specjalisty.

Objawy, które pojawiają się zaburzeniu osobowości typu borderline to:

dysregulacja emocji – osoba z BPD ma tendencję do przeżywania bardzo silnych i bolesnych emocji: głębokiego smutku, silnej złości, przytłaczającego wstydu czy obezwładniającego lęku. Ta ogromna wrażliwość emocjonalna jest dla pacjenta przytłaczająca, szczególnie, że emocje mogą pojawiać się bez szczególnej przyczyny i trwać długo;
trudności w relacjach – przez to, że reakcje emocjonalne osoby cierpiącej na BPD są tak silne, trudno jest jej funkcjonować w relacjach, dodatkowo pojawia się ogromny lęk przed porzuceniem czy silna złość, z perspektywy otoczenia- nieuprawniona, a dla pacjenta jest w danym momencie jedynym znanym sposobem reagowania;
impulsywne zachowania – pacjenci z zaburzeniem osobowości typu borderline przeżywają silne objawy, z którymi radzą sobie często w sposób impulsywny- samookaleczając się, używając substancji psychoaktynych, angażując się w przypadkowe związki, podejmując ryzykowne działania.

Leczenie zaburzenia osobowości typu borderline powinno odbywać się w gabinecie psychoterapeuty, często z udziałem psychiatry i farmakoterapii. Skuteczne w przypadku osób z zaburzeniem borderline jest szczególnie podejście poznawczo-behawioralne oraz psychodynamiczne. Zalecana jest terapia indywidualna, gdzie terapeuta buduje silną relację opartą na zaufaniu, lub psychoterapia grupowa. Ważne jest, aby psychoterapeuta okazywał swoją autentyczną akceptację i pomagał rozwijać ją u pacjenta. Dodatkowo pacjent podczas terapii uczy się regulacji emocji, uważności, radzenia sobie z ludźmi i odporności na stres.

Zaburzenia osobowości – co to jest?